CÜMLEDE ANLAM

Öznel Yargı: Kişinin düşüncelerini, duygularını, beğenilerini ifade eden; doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanamayan cümlelerdir.

• Yazarın son kitabı içerik olarak oldukça etkileyici.
• Bu sevimli kedi az önce yanıma geldi.

Nesnel yargı: Doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanabilen, kişisel görüş ifade etmeyen cümlelerdir.

• Türkçe, sözel bir derstir. → Bu cümle nesnel bir cümledir. Çünkü Türkçe sözel bir derstir ve bu ispatlanabilir.
• Her yıl nisan ayında burada festival düzenlenir.

Sebep (Neden) Sonuç Bildiren Cümleler: Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme nedeninin ortaya koyulduğu cümlelerdir.

• Kar yağdığı için yollar kapandı.
• Vaktim olmadığından sinemaya gidemedim.
• Çocuğunun hastalanması sebebiyle hastaneye gitti.

Amaç Sonuç Bildiren Cümleler: Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme amacının ortaya koyulduğu cümlelerdir.

• Ödevlerini yapmak için kütüphaneye gitti.
• İlacını zamanında alsın diye onu eczaneye götürdüm.
• Seni görmek üzere yola çıkmış.

Şart (Koşul) Sonuç Bildiren Cümleler: Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme şartının, başka bir olaya veya duruma bağlı olduğu cümlelerdir.

• Sana kitabımı veririm ama geri vermek şartıyla.
• İşimizi zamanında yapalım ki sıkıntı yaşamayalım.
• Kitap okursan başarılı olursun.

Tanım Cümleleri: Bir varlık, nesne ya da kavramı özel ve değişmez niteliklerini sıralayarak anlatmaktır. Özneye (nedir, kimdir ?) soruları sorularak belirlenebilir.

• Zamir, adların yerini tutan sözcükler ya da eklerdir
• Huzur iç rahatlığı demektir.
• İç rahatlığına huzur denir.

Karşılaştırma cümleleri: İki durumun, iki varlığın, iki olayın, iki duygu ya da düşüncenin karşılaştırıldığı cümlelerdir.

• Annem babamdan daha duyarlıdır, bu konuda.
• Bu kitap diğerinden daha ilgi çekicidir.
• Onun yaşadıkları hepimizinkinden daha çetindi.
• Ayşe, hepimizden daha düzenli ders çalışır.

Karşıt Anlamlı Cümleler: Aynı varlığın karşıt durumlarını anlatan cümlelerdir.

ÖRNEK:

• Çok zeki bir öğrencidir ama bazen akılsızca davranıyor.
• Bazen çok çalışıyor bazen de tembellik içinde yüzüyor.

Cümleyi Anlayıp Yorumlama:

• Bir cümleyi yorumlamanın ilk koşulu cümle vurgusunu bilmekten geçer.

Cümle Vurgusu: Türkçede cümle vurgusu yükleme en yakın yerdedir.

Örnek:

• Bugün arkadaşlarla pikniğe gidiyoruz.

• Bugün pikniğe arkadaşlarla gidiyoruz.

• Arkadaşlarla pikniğe bugün gidiyoruz.

Not: Eylem cümlelerinde vurgu yükleme en yakın sözcüktedir.

Not: Ad cümlelerinde ise ek eylemle çekimlenip, yüklem olmuş sözcük ya da sözcük öbeğindedir.

Not: Cümlelerdeki vurguya göre de cümlenin anlamı değişir.

• Cümleyi yorumlamanın ikinci koşulu sözcüklerin taşıdıkları anlamları doğru kavramaktır.

• Cümlede sözcüklerin tümü gerçek anlamlı olabilir.

ÖRNEK:  Ailece bu gün çok sevinçliydik.

• Cümlede sözcüklerin bir kısmı mecaz anlamda kullanılmış olabilir.

ÖRNEK:   Ailece bu gün mutluluktan uçuyorduk.

a) Atasözlerini anlayıp yorumlama:

Atasözünü yorumlamak için gerçek anlamlı mı mecaz anlamlı mı belirlemek gerekir.

b) Özlü sözleri anlama ve yorumlama:

Anlamca yoğun söyleyeni belli olan, güzel ve etkili sözlerdir, özlü sözler (özdeyişler) de atasözleri gibi cümle vurgusundan yararlanılarak, mecazlı veya gerçek anlamları açıklanarak yorumlanmaktır.

c) Yansıtılan düşünceyi, duyguyu, kavramı anlama: Cümleyle ilgili soruların bir bölümünde cümledeki düşünce, duygu, kavram ya da durumun belirlenmesi istenir.

CÜMLENİN ANLAMINA KATKIDA BULUNAN UNSURLAR:

1. Sözcüğün Kattığı Anlam:

• Ayşe bu soruyu çözer.

• Ayşe bile bu soruyu çözer. (Soru kolay. Ayşe’yi hafifleme)

• Ayşe bu soruyu bile çözer. (Soru zor. Ayşe bilgili)

• Bu işi yaptım.

• Bu işi üstün körü yaptım.

• Bu işi özenle yaptım.

2. Sözcüğün Kullanım Yerinin Kattığı Anlam { vurgu ):

Örnek:

• Arkadaşlar bu görüşlerime de katıldı.

• Arkadaşlar da bu görüşlerime katıldı.

3. Yapım ve Çekim Eklerinin Kattığı Anlam:

Örnek:

• Öğrenciler sonuçları merakla bekliyor.

• Öğrenciler sonuçları merakla bekliyordur. (Olasılık)

• Her insan konuya aynı duyarlılıkla yaklaşmalı. (Gereklilik)

• Her insanın konuya aynı duyarlılıkla yaklaşması gerekir. (Gereklilik)

• Herkes balıktan payına düşeni aldı. (Eşitlik yok)

• Herkes balıkları paylaştı. (Eşitlik var)

• Kazandığı parayı çocuklara böldü. (Eşitlik söz konusu değil)

• Kazandığı parayı çocuklarına bölüştürdü. (Eşitlik söz konusu)

• Verimli topraklarımız kuraklaştı. (Yeni bir görünüm kazanma)

• Osman olgundu.

• Osman olgunlaştı.

• Osman tombuldu.

• Osman tombullaştı.

4. Noktalama İşaretlerinin Anlama Katkısı:

ÖRNEK:

• Genç, doktoru yumrukladı.

• Genç doktoru, yumrukladı.

• Küçük, balığı denize bıraktı.

• Küçük balığı, denize bıraktı.

CÜMLEDEN YARGI ÇIKARTMA

ÖRNEK:

• Üniversitede bugün yine olaylar çıktı.

a) Olay çıkmıştır.

b) Olay daha önce de çıkmıştı.

• Ona göre ben adam olmam. (Farklı fikirde)

• Onun dediği gibi ben adam olmam. (Aynı fikirde)

CÜMLELER ARASI ANLAM İLGİLERİ

1- AYNI ANLAM TAŞIYAN CÜMLELER:

• Eş anlamlı sözcüklerle kurulur. Aynı duygu ya da düşünce farklı sözcüklerle iletilir.

• Soru yanıtlanırken sözcüklerin veya söz öbeklerinin yerine aynı anlamı taşıyan farklı sözcükler konulmalıdır.

• Cümlede söz edilen teme! kavramlar tespit edilmelidir.

• Cümledeki olumlu-olumsuz yargı doğru belirlenmelidir.

• Cümlelerin konuya bakış açısının aynı olmasına özen gösterilmelidir.

2- YAKIN ANLAMLİ CÜMLELER:

• Eş anlamlı cümlelerdeki mantıkla yola çıkılmalı ancak burada eş anlamlı sözcükler yerine yakın anlamlı sözcüklere dikkat edilmelidir.

• Bu tür cümlelerde aynı özü taşıyan sözcükler veya söz öbekleri aranmalıdır.

ÖRNEK:

(I) Kasaba, ne kent, ne köy: ikisinin karışımı bir yerleşim merkezidir. (II) Türkiye'yi en iyi yansıtan yerleşim örneğidir bence kasaba (II) Kasaba kültürü bütün yaşamımızı etkiler. (IV) Kasaba görgüsü her yönüyle davranışlarımıza, ilişkilerimize yansır.

Parçadaki numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır?

A) I ve II         B) I ve III       C) II ve III        D) II ve IV        E) III ve IV

YANIT: E (1999 ÖSS)

CÜMLEYİ ANLAMA VE YORUMLAMA

Cümlede yansıtılan duygu, düşünce, olgu, kavram ya da durumla ilgili soru örneklerini şu başlıklar altında toplayabiliriz.

1. ÖN YARGI BİLDİREN CÜMLELER: Eylem henüz gerçekleşip sonuçlanmadan eylemin nasıl sonuçlanacağını önceden kişisel bir yaklaşımla vurgulamaktır.

ÖRNEK:

• Bunu Ayşe söylemişse kesinlikle doğru değildir.

• Bu konuda hiç birimizin elinden bir şey gelmeyeceğini biliyorum. 

2. UYARI CÜMLESİ: Bir konuya kişinin dikkatini çekmeye yönelik uyarma amaçlı cümlelerdir.

ÖRNEK*

• Lütfen çimlere basmayınız.

• Kaş yapayım derken göz çıkarmayın sakın.

• Her yemekten sonra dişlerinizi fırçalamayı unutmayın.

3. VARSAYIM BİLDİREN CÜMLELER:

Varsayalım, tut ki, diyelim ki, kabul edelim ki, farz edelim, gibi sözlerle kurulan ve eylemin bizim istediğimiz gibi sonuçlanması veya sonuçlan­maması durumunda ortaya çıkacak yeni durumu anlatan cümledir.

ÖRNEK:

• Diyelim ki senin sözlerin doğrulandı bu olaya...

• Farz edelim ki deneme sınavında 84 net çıkardım...

4. SEZGİ VE TAHMİN BİLDİREN CÜMLE:

Sezgi bir olayın önceden olup olmayacağını önceden hissetmektir.

Tahmin bir olayın olup olmayacağı ile ilgili kişisel kanaat bildirmektir.

ÖRNEK;

• Birkaç haftadır telefon etmeyince bir şeyler olduğunu anlamıştım. (Sezgi)

• Herbirimiz bu yaz en az ikişer kitap okumuşsunuzdur. (Tahmin)

• Böyle sessiz derinden çalışmalar yapıp benim altımı oymak istediğini hissetmiştim. (1990-OSYS)

5. ŞAŞIRMA BİLDİREN CÜMLE: Eylemin beklenenden, istenenden farklı sonuçlanması karşısında kişinin şaşkınlığını anlatır.

ÖRNEK:

• Karşıdan karşıya geçtim ki onunla burun buruna geldim.

• Ufak tefek çocuk bir kafa darbesiyle koca adamı yere devirmesin mi?

6. OLASILIK-OLABİLİRLİK BİLDİREN CÜMLE:

Eylemin sonucuyla ilgili bir olasılığı bildiren cümle çeşididir.

ÖRNEK:

• Onlar şimdi beni durakta bekliyordur.

• Öyle sanıyorum ki bunu size onlar aktarmıştır.

• Yarın bu konunun üzerinde durmayabiliriz.

7. GERÇEKLEŞMEMİŞ BEKLENTİ BİLDİREN CÜMLE: Eylemin amaçlanan, istenilen biçimde sonuçlanmadığı, beklenenden farklı bir biçimde gelişmesi durumda oluşturulan cümledir.

ÖRNEK:

• Oysa biz onun sınavda iyi bir puan aldığını sanmıştık.

• Onu durakta beklerken bulacağımı düşünmüştüm.

• Bu testleri bugün çözeriz sanmıştım.

8. BEĞENİ - TAKDİR BİLDİREN CÜMLE:

ÖRNEK:

• Dün akşam iyi mücadele ettik, iyi bir sonuç aldık.

• Alkışlanmaya değer bir oyun sergilediniz.

• Sizden de böyle bir başarı beklenirdi zaten.

9. EŞİTLİĞİN SÖZ KONUSU OLDUĞU CÜMLELER:

Herhangi bir şeyin eşit bir şekilde paylaşıldığını anlatır.

ÖRNEK:

• Bir ekmeği ikiye bölüp yemedik mi o yıllarda.

• Her testten ikişer tane alın kalanı bırakın.

10. AYNI VARLIĞIN KARŞIT DURUMLARINI BİLDİREN CÜMLE:

ÖRNEK:

• Tatlı, tatlı konuşuyordu, birden köpürüp çevresine saldırdı.

• Gergin olan ilişkimiz son günlerde biraz yumuşadı.

11. GERÇEKTE VAR OLMAYIP, ÖYLE SANILAN DURUMU GÖSTEREN CÜMLE:

ÖRNEK:

• Benim param vardı da sanki ondan gizliyordum.

• Sanki pamuk tarlalarında geziyorduk.

12. DEĞİŞEREK YENİ BİR GÖRÜNÜM KAZANMA BİLDİREN CÜMLE:

ÖRNEK:

• Gecenin karanlığında karşıma aniden çıkınca korkudan bembeyaz kesilmişim.

• Sevinçten gözleri buğulanmış.

• Bunca sıkıntıdan sonra iyice zayıflamıştı.

13. YAKINMA BİLDİREN CÜMLELER:

YAKINMA: Sızlanma, şikâyet etme.

HAYIFLANMA: Acınmak, üzülmek, yerinmek, esef etmek.

ÖRNEK:

• Elimize geçen fırsatı nasıl kaçırdık.

• Bir daha böylesini nasıl buluruz.

• Biz adam okusun diye milyarlar döküyoruz, o sağda solda geziyor.

• İnsan biraz dikkatli olur.

14. ÜSLUPLA İLGİLİ CÜMLE: Üslup, yazarın konuyla ilgili kişisel yaklaşımıdır. Sözcük seçimi, cümle düzeni, söz sanatlarını kullanıp kullanmama, dilin akıcılığı veya tekdüzeliğidir üslup

ÖRNEK:

• Kısa, özlü veya yoğun söyleyişiyle beğeni toplamıştı.

• Bu şiirde söz sanatlarından ve söz oyunlarından çokça yararlanmıştır.

• Halk ağzının şiir tadı veren büyüleyici kıvraklığını yakalamış

15. İÇERİKLE İLGİLİ CÜMLE:

İçerik bir eserde verilmek istenen öz, düşünce, duygu ve hayallerin bütünüdür. Sanatçı nasıl anlatıyor?  --> üslup
Sanatçı neyi anlatıyor ?  --> içerik

ÖRNEK:!

Reşat Nuri bu eserinde Anadolu'ya giden idealist bir öğretmenin gençlere önder göstermiştir. Yakup Kadri "Yaban" romanında aydın ile Anadolu insanı arasında uçurum anlatır. Kemal Tahir Toprak Ana'da Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarını anlatır.

CÜMLEDE ANLAM - BİÇİM İLİŞKİSİ

1. OLUMLU CÜMLE:

a) Biçimce ve Anlamca Olumlu:

ÖRNEK:

• Yeni bir öğretim yılına başlamış olduk.

• Bütün köy muhtarın yaptıklarına bir anlam vermeye çalışıyordu.

b) Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu:

ÖRNEK:

• Ben de onu anlamıyor değildim. (Anlıyorum)

• O günleri aramıyor değiliz. (Arıyoruz)

• Geçen yıl ders çalışmadınız diyemem.(Çalıştınız)

• Bu mağazada yok yok.

• Seni hiç sevmez miyim?

2. OLUMSUZ CÜMLE:

a) Biçimce ve Anlamca Olumsuz:

ÖRNEK:

• Siz beni hala anlayamadınız ve anlayamayacaksınız yıllarca da.

b) Biçimce Olumlu Anlamca Olumlu Cümle:

ÖRNEK:

• Bu adama güvenebilirsen güven!

• Ne kızı verir ne güveyi küstürür.

• Bu kalabalıkta onu bulabilirsen bul!

• Bundan iyi cevap mı olur?

• Ne biçim dostsun, ne aradın ne sordun!

3. SORU CÜMLESİ:

a) Gerçek Soru Cümlesi:

Herhangi bir konuda bilgi edinmeye öğrenmeye yönelik oluşturulan cümledir.

ÖRNEK:

• Siz beni dinliyor musunuz?

• Yine nereden geliyorsunuz ailece böyle?

b) Sözde Soru Cümlesi:

Öğrenmeye, bilgi edinmeye yönelik oluşturulmayan yanıtı içinde olan cümledir.

ÖRNEK:

• Mantıklı bir açıklama yapman gerekmez mi?

• O da mı partide görev almış ? (Küçümseme)

• Üç kuruş için mi burada çalışacağız?

• (Küçümseme)

• Allah'ın dediği olur, elden ne gelir? (çaresizlik)

• Senin eline kim su dökebilir? (Övgü)

• Beni dinler misiniz? (Emir)

• Bu soruyu cevaplayabilir misiniz? (Rica)

• Bir cekete 150 milyon verilir mi?

• Eylemlerimize son mu versek? (Kararsızlık, Olasılık)

• Bu sorunun doğru seçeneğini söylemedim mi? (Onaylatma)

4. ÜNLEM CÜMLESİ:

Coşkun duyguları, yargılı ya da yargısız biçimde yansıtan cümlelerdir.

ÖRNEK:

• Olmaz dedik ya!

• Eee yettiniz artık!

• Yanıp tutuşsun şu dilin!

• Hey gidi gençlik hey!

• Hay hay, ben de varım!

• Yazık senin adamlığına!

• Hadi yavrum göreyim seni!

• Aman ağaca dikkat!

• Oh tanrım bu ne güzellik!

• Allah kahretsin!

• Allah'ım sen beni affet!

• Hah birinci olmuş da ne olmuş!